KİŞİLİK BOZUKLUKLARI

Kişilik bozukluklarının kendi içinde çeşitleri vardır. Bu yazıda tanımlanacak olanlar:

• Sınırda (Borderline) kişilik bozukluğu
• Şizoid kişilik bozukluğu
• Paranoid kişilik bozukluğu
• Antisosyal kişilik bozukluğu
• Bağımlı kişilik bozukluğu
• Histrionik kişilik bozukluğu

SINIRDA (BORDERLINE) KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Borderline kişiler neredeyse her zaman bir bunalım, karmaşa, kriz içindedirler. Doğum sırasında olan beyin hasarı, kafa travması veya başka hastalıklar geçirilmiş olabilir. Ailede sömürülme geçmişleri veya terk edilme durumları borderline kişilik bozukluğunda sık rastlanır.

Başkalarına yönelik olan saldırgan dürtülerini terkedilme korkularından dolayı kendi içlerine çevirirler. Bunun sonucunda kendine kızma, tiksinme, suçlu, değersiz görme, aşağılama görülebilir. Borderline kişilerde ayrışma-bireyselleşme evresinde eksiklik yaşanmıştır. Yeterince iyi ve düzenli bir bakım olmadığından nesnenin sürekliliği sağlanamamıştır. Borderline kişiler için ayrılma dayanılmaz ve korkutucudur.

Sınır kişilik bozukluğu ergenlik veya erken erişkinlikte başlayan bir psikiyatrik bozukluktur. Duygulanımda benlik imgesinde ve kişilerle olan ilişkilerinde düzensizlik görülmektedir. Bu düzensizlik artmış duygusal duyarlılık veya uyarana karşı aşırı tepkisellik olarak kendini gösteriyor olabilir. Kişilerde benlik saygısında azalma söz konusudur. Benlik saygısını sağlamada ve duygu düzenlemede sorun yaşayan bu kişiler depresyon ve anksiyeteye eğilim gösterebilir.

Borderline kişilik bozukluğu olan bireylerin belirgin özelliklerinden biri duygulanım yoğunluğu ve tutarsız davranışlardır. Bir durumdan diğerine çok hızlı bir şekilde geçiş yapabilirler. Terk edilme ihtimalinden ve reddedilmekten yoğun kaygı hissederler. Bu sebeple terk edilme ihtimali olmadan diğerleriyle ilişki kurmaya çalışırlar, diğerlerine olan güvenleri azdır. Terk edilme ihtimali ortaya çıktığı zaman karşıdakini kendilerine zarar vermekle tehdit edebilirler.

Yalnız kalmayı engellemek veya hislerini perdelemek için ani gelişen davranışlara başvurabilirler: madde kullanımı, rastgele cinsel ilişki gibi. Terk edileceklerini hissettikleri zaman veya sevdiklerinin yokluğunda paranoid belirtiler gösterebilirler. Hızlı ve sert değişen tutumlar, öfke patlamaları, alaycı ve iğneleyici tavırlar arından utanç ve suçluluk hissedebilirler.

DSM-5’e göre belirtileri bunları içerebilir:

• Ayrılıktan kaçınmak için yoğun çaba gösterimi.
• Kişinin bir başkasına olan aşırı hayranlığı ve yerin dibine sokma sınırları arasında gidip gelen tutarsız kişilerarası ilişkiler örüntüsü.
• Kimlik bunalımı.
• Kendi kötülüğüne yol açan dürtüsel davranışlar. (Para harcanması, rastgele cinsel ilişkiler, tehlikeli araba kullanımı, madde kullanımı, aşırı yemek yemek…).
• Kendine zarar verme davranışları, tekrarlayan intihar girişimleri veya göz korkutmaları.
• Duygulanımda tutarsızlık
• Sürekli boşlukta hissetme.
• Yoğun öfke, sık sık kavga etme.
• Geçici paranoid düşünceler.

Paylaşılan test bir teşhis aracı değildir. Gerçek bir teşhis için lütfen ruh sağlığı uzmanına başvurun: Sınırda Kişilik Bozukluğu Testi

ŞİZOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Şizoid kişilik bozukluğunda içe kapanma ve ilişki kurmakta isteksizlik görülmektedir. Duygularını ayırt etme ve gösterme kabiliyetleri noksandır. Çekingen yapıya sahiptirler ve sosyal hayata katılmaya istek göstermeyebilirler. Yalnız kalmayı sevmekte ve pasif-agresif yapıları ve otistik düşünme biçimleriyle sosyal hayata uyum sağlayamayıp daha da yalnızlaşabilmektelerdir. Tuhaf davranışlar, izole ilişkiler ve sosyal anhedoniye sahip olabilmektelerdir.

Şizoidler; fobik karakter, sosyal fobi, şizofrenik bozukluklar, anksiyete bozuklukları ile ilişkili olabilmektedir. Bleuler, şizoid kavramını “Bireyin dikkatini dış dünyadan içsel yaşamına yönelten doğal bir kişilik bileşeni” olarak tanımlamaktadır.

Kreyschemer ise şizoid kişiliği üç temel yapıya ayırmıştır. Birinci yapı içe kapanık, sessiz, gergin ve tuhaf kişilik özellikleri olarak tanımlanmıştır. İkinci yapı ise sıkılgan, hassas, kaygılı, telaşlı ve okumaya eğilimli olarak tanımlanmıştır. Üçüncü yapı ise uyumlu, kibar, dürüst, yüzeysel ve sakin kişilik özellikleri olarak belirlenmiştir. Şizoid kişiler aşırı hassaslık ve soğukluk arasında çatışma yaşamaktadırlar.

Günlük yaşama katılma istekleri yetersizdir. Cansız nesneler ya da astronomi, doğaüstü kurgular, felsefi akımlar daha çok ilgilerini çeker. Yakın ilişkilere girmekten rahatsız olurlar. Dışarıdan kopuk, kendi içinde yaşayan bir organizmaya benzerler.

Paylaşılan test bir teşhis aracı değildir. Gerçek bir teşhis için lütfen ruh sağlığı uzmanına başvurun: Şizoid Kişilik Bozukluğu Testi

PARANOİD KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Paranoid kişilik bozukluğuna sahip kişiler, başkalarının kötü niyetli olduğunu düşünürler. Başkalarına güven duymazlar ve şüphe içinde olurlar. Huzursuzluk ve kızgınlık duyguları içerisinde olurlar. Sır vermekten çekinirler, kendilerine yapılan davranışlarda bit yeniği ararlar ve her an karşı atak için tetikte olurlar. Genellikle eğlenceli kişiler değillerdir aksine ciddi ve gergin bir yapıya sahip olmaktadırlar.

Başkalarına karşı mesafelilerdir ve başkalarına karşı bir sıcaklık veya yakınlık duymazlar. Güç sahibi olmaya önem verirler. Zayıf, yetersiz kişilere yukarıdan bakarlar. Bazı diğer belirtileri de şunlardır:

• Başkalarının kendisine zarar verdiğinden yersiz yere kuşkulanma.
• Söylediklerinin kendisine karşı kötü niyetli kullanılacağından dolayı korku duyma.
• Başkalarının onu aşağıladığından şüphe duyma.
• Kin besleme hali içinde bulunma.
• Başkalarının ona saldırdığını düşünerek ani ve yersiz öfkeyle tepki verme.
• Haksız yere eşlerinin onlara karşı olan sadakatinden şüphelenme.

Paylaşılan test bir teşhis aracı değildir. Gerçek bir teşhis için lütfen ruh sağlığı uzmanına başvurun: Paranoid Kişilik Bozukluğu Testi

ANTİSOSYAL KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Antisosyal kişilik bozukluğuna sahip kişiler toplumsal yasaklara uyma zorunluluğu hissetmezler. Kendine odaklı düşünce tarzına sahiptirler. Saldırganlık, dürtüsellik, başkalarını aldatma, duygu hissedememe, manipülatif karaktere sahip olma gibi özellikleri vardır. Suça eğilimlidirler ve hırsızlık, cinsel istismar, işkence gibi suçları işlerken herhangi bir pişmanlık hissetmezler. Yüzeysel veya kısa süreli ilişkiler kurabilirler veya hiç ilişki kuramayabilirler.

Öz denetimleri yok denecek kadar noksandır, yargılama mekanizmaları güçsüzdür. Süperegoları çalışmaz bu sebeple dürtülerinin üstünde bir kontrol sağlayamazlar. Dürtülerini takip ederler ve haz arayışındalardır. Zeka ve yetenekleri eksik değil hatta güçlüdür. Dışarıya karşı dışadönük, kabiliyetli bir tablo çizebilirler.

Paylaşılan test bir teşhis aracı değildir. Gerçek bir teşhis için lütfen ruh sağlığı uzmanına başvurun: Antisosyal Kişilik Bozukluğu Testi

BAĞIMLI KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip kişiler diğerlerine ileri derecede bağımlı, uysal ve boyun eğen kişiler olmaktadırlar. Kendi ihtiyaçlarını ikinci plana atarlar. Önceliği başkalarının ihtiyaçlarına ve sorumluluklarına verirler. Sömürüye dayalı ilişkilere katlanabilirler.

Kendilerine güvenleri yetersizdir; başkalarının onlar adına karar vermesine ihtiyaç duyarlar. Tek başına kalamazlar, edilgenlerdir ve başkalarına karşı çıkmakta zorlanırlar. Kronik fiziksel bir hastalık yaşamış olmak, ayrılma kaygısı yaşamış olmak, çocuklukta anne/baba veya birincil bakıcılarını kaybetmiş olmak yatkınlık sağlar. Başkalarına olan bağımlılık durumu, ayrılmaya karşı olan agresyona karşı bir savunmadır.

Yalnız kalmaktan korkan bu kişiler terk edilme durumlarında yoğun bir anksiyete hissederek depresyona girebilirler. Bağımlı kişilik bozukluğuna sahip olan çocuklar onların bakımını sağlayan otorite figürüne güvenme eğilimi içerisinde olmaktalardır. Müdahaleci annenin daha yaygın olduğu geçmişlerinde anne-baba tarafından onlara olan bağlılıklarının ödüllendirildiği de görülmüştür.[1]

Bağımlı kişilik bozukluğu çoğunlukla tek başına gerçekleşmez. Çoğu zaman depresyon, anksiyete ile birlikte görülür. Diğer kişilik bozukluklarından olan borderline, histrionik ve çekingen kişilik bozukluğu ile birlikte görülür.[2]

Paylaşılan test bir teşhis aracı değildir. Gerçek bir teşhis için lütfen ruh sağlığı uzmanına başvurun: Bağımlı Kişilik Bozukluğu Testi

HİSTRİONİK KİŞİLİK BOZUKLUĞU

Histrionik bozukluğu olan kişiler için olumlu izlenim bırakmak önemlidir, bunun için çalışırlar. Renkli, göz alıcı, dikkat çekici olmaya çalışabilirler. Davranışlarında duygusal açıdan bir derinlik gözlemlenmemektedir. Sanki rol yapıyormuş gibilerdir. Histrionik kişilerde sık karşılaşılan aile yapısı mesafeli ve hoşgörüsüz bir baba ve kışkırtıcı bir anneyi içerebilir.

Histrionik kişilik bozukluğu olanlarda görülen bazı belirtiler:

• İlgi odağı olmadıkları durumlarda rahatsız hissederler.
• Duyguları yüzeyseldir ve hızlı değişebilir.
• Fiziksel görünümünü kullanarak ilgiyi üzerlerine çekmeye çalışabilirler.
• Başkalarını etkilemeye yönelik konuşma biçimleri vardır.
• Abartılı ve yapmacık davranışlara yönelebilirler.

Kendilerini başkalarıyla olan ilişkilerine göre veya başkalarında bırakmaya çalıştıkları izlenim ile tanımlarlar. Bazı durumlarda manipülasyon uygulayabilirler. Dış uyaranlara karşı davranışları kararsız ve değişken olabilmektedir. İçgörüleri gelişmiş değildir bu sebeple kendi duygularından ve belleklerinden uzak kalmayı iyi öğrenmişlerdir.

Başkalarına kendilerini beğendirme çabalarına rağmen diğerlerine gerçek bir sevgi göstermeyebilirler. Gösterdikleri sevgi çoğu zaman yüzeyseldir. Dürtüsel davranma eğilimleri vardır.

Paylaşılan test bir teşhis aracı değildir. Gerçek bir teşhis için lütfen ruh sağlığı uzmanına başvurun: Histrionik Kişilik Testi

Kişilik bozuklukları hakkında detaylı bilgi için tıklayınız: Kişilik Bozuklukları – Ertuğrul Köroğlu